“Сүз күңелдә очкын булып көйри,
Сүз арыслан итә йөрәкне...”

Төзүчеләр:

Юсипова А.М.
Татарстан Республикасы Мәгариф министрлыгының төп белгече;

Әхмәдуллина Г.А.
Татарстан Республикасы Мәгариф министрлыгының төп белгече;

Һадиева Р.Г.
Арча районы мәгариф бүлеге башлыгы урынбасары;

Шәфигуллина З.А.
Казан шәһәре Авиатөзелеш районы 62 нче мәктәп укытучысы.

Эчтәлек

• Төзүчеләрдән
• I. «Сүз күңелдә очкын булып көйри, Сүз арыслан итә йөрәкне...» (Г. Афзал)
• Рузил Мингалимов, Тукай районы Күзкәй урта мәктәбе
• Ландыш Галиева, Апас районы Кече Болгаер урта мәктәбе
• Рамил Хаҗиев, Тукай районы Мәләкәс урта мәктәбе
• Әлфия Калачова, Арча районы Яңасала урта мәктәбе
• Дилә Идиатова, Яшел Үзән районы Бишнә урта мәктәбе
• Элиза Гафурова, Баулы шәһәре татар гимназиясе
• Рөстәм Сәмигуллин Кукмара районы Мәмәшир урта мәктәбе
• Сүз − күңелемнең көзгесе. Радик Марданов, Актаныш районы, Актаныш 1 нче урта мәктәбе
• Римма Салахова, Актаныш районы Актаныш 1 нче урта мәктәбе
• Гөлназ Гәрәева, Актаныш районы, Актаныш 1 нче урта мәктәбе
• Илвера Хәйруллина, Буа районы Адав-Толымбай урта мәктәбе
• Сүз чыгар шагыйрьләрдән хикмәт белән... (Минем яраткан шагыйрем.) Айсинә Шәйдуллина, Түбән Кама районы Кама Аланы татар гимназиясе
• Ләлә Кәбирова, Саба районы Шәмәрдән урта мәктәбе
• Руслан Сәләхов, Казан шәһәре 73 нче урта мәктәбе
• Надежда Маякова, Мамадыш районы Мамадыш 2 нче урта мәктәбе
• Ләйлә Исхакова, Арча районы Шушмабаш урта мәктәбе
• Гөлшат Таҗетдинова, Арча районы Яңа Кишет урта мәктәбе
• II. Борынгы әдәбиятта матурлык темасы
• Рәзилә Галеева, Балтач районы Куныр урта мәктәбе
• Эльза Гафурова Чүпрәле районы Иске Чүпрәле урта мәктәбе
• Ләйсән Галиуллина, Яр Чаллы шәһәре 52 нче урта мәктәбе
• Гөлназ Зарипова, Казан шәһәре 15 нче татар гимназиясе
• III. Татар әдәбиятында мелодрама жанры
• Алмаз Нигъмәтуллин Кукмара районы Кукмара татар гимназиясе
• Эльвира Газизова, Лениногорск шәһәре татар гимназиясе
• Азат Гәлләмшин, Яр Чаллы шәһәре
• IV. Мәгърифәтчелек әдәбиятында тормыш һәм аны үзгәртү юллары
• Айгөл Батыршина, Яр Чаллы шәһәре 54 нче гимназия
• Гөлнар Галиева, Арча районы Яңа Кенәр урта мәктәбе
• Гөлшат Гарифуллина, Кукмара районы Кукмара 4 нче урта мәктәбе
• Игнатий Борисов, Тукай районы Мәләкәс урта мәктәбе
• V. XX йөз башы татар әдәбиятында милләт язмышы проблемасының куелышы
• Илназ Саттаров, Тәтеш районы Бакырчы урта мәктәбе
• Лилия Хәйдәрова, Яр Чаллы шәһәре 4 нче урта мәктәбе
• Дилузә Латыйпова, Актаныш районы Иске Сәфәр урта мәктәбе
• Илдар Садыйков, Мамадыш районы Көек Ерыкса урта мәктәбе
• VI. Гаяз Исхакый драмаларында милли геройлар
• Сабина Мөнасипова, Әтнә районы Олы Әтнә урта мәктәбе
• Алмаз Шакирҗанов, Тукай районы Биклән урта мәктәбе
• Зилә Хөснетдинова, Мөслим районы Метрәй урта мәктәбе
• Гөлчәчәк Сибгатуллина, Кукмара районы Березняк урта мәктәбе
• Фәнсия Баһавиева, Әтнә районы Күәм урта мәктәбе
• VII. Яраткан язучым турында сөйләргә телим...
• Дибәҗә Каюмова − төбәгебезнең күренекле шагыйрәсе һәм прозаигы. Марс Гайнанов, Алабуга районы Морт урта мәктәбе
• Ринат Мөхәммәдиев − тәнкыйтьче. Ринат Йосыпов, Балтач районы Нөнәгәр урта мәктәбе
• М. Мәһдиев − милләтебезнең гали улы. Әнисә Нәкыйпова, Балтач районы Шеңшеңәр урта мәктәбе
• Яраткан язучым − үз замандашларын чагылдыру остасы (Тәлгат Галиуллин). Гөлия Нәбиева, Балтач районы Шеңшеңәр урта мәктәбе
• Нәбирә Гыйматдинова − әсәрләре иң күп укыла торган язучы. Резеда Кызрачова, Сарман районы Иске Минзәләбаш урта мәктәбе
• Яраткан язучым − үз замандашларын чагылдыру остасы (Аяз Гыйләҗев). Ришат Мәҗитов, Баулы шәһәре татар гимназиясе
• Алсу Садретдинова, Нурлат районы Фома урта мәктәбе
• Сүз чыгар шагыйрьләрдән хикмәт белән (Зөлфәт). Илдар Габделхаков, Алабуга районы Морт урта мәктәбе
• Сүз чыгар шагыйрьләрдән хикмәт белән... (Дамир Гарифуллинның иҗаты). Булат Галиев, Сарман районы Мортыштамак урта мәктәбе
• Шагыйрь Роберт Миңнуллин. Марат Зарипов, Балтач районы Норма урта мәктәбе
• Дәрдемәнд поэзиясендә сагыш, сызлану һәм аның сәбәпләре. Нигъмәтҗанова Хәмдия Равил кызы, Әтнә районы Сибгат Хәким исемендәге Күлле Киме урта мәктәбе
• Сүз чыгар шагыйрьләрдән хикмәт белән... (Лена Шагыйрьҗан иҗаты). Айсылу Галимова, Әтнә районы Олы Әтнә урта мәктәбе
• Яраткан язучымның иҗаты белән таныштырырга телим (Илдар Юзеев). Диләрә Яфизова, Чүпрәле районы Кече Чынлы урта мәктәбе
• Минем яраткан драма әсәрем («Әлдермештән Әлмәндәр», Туфан Миңнуллин). Лилия Садыйкова, Әтнә районы Олы Әтнә урта мәктәбе
• VIII. Күңелемә уелып калган әсәрләр
• «Уйларым һәм хисләрем халык белән...» (Таҗи Гыйззәтнең «Чаткылар» әсәре). Лениза Сабитова, Менделеев районы, Бәзәкә урта мәктәбе
• Таҗи Гыйззәт − күренекле драматург. Марат Гарнышев, Яр Чаллы шәһәре 2 нче гимназиясе
• Күңелемә уелып калган әсәр. (Эдуард Касыймовның «Бир кулыңны, дустым!» әсәренә рецензия). Ләйсән Галимөхәммәтова, Кукмара районы Пычак урта мәктәбе
• «Кешенең матурлыгы эчке матурлыкта чагыла» (Ә. Еники). Ләлә Салихҗанова, Сарман районы Азалак урта мәктәбе
• Эдуард Касыймовның «Гомер ике килми» романына рецензия. Алиса Тимофеева, Кукмара районы Кукмара 4 нче урт мәктәбе
• Сибгат Хәким поэзиясендә сугыш фаҗигасе. Гөлсөя Фазылҗанова, Балтач районы Смәел урта мәктәбе
• Киң даланың ирек сөюче кызы (Галимҗан Ибраһимовның «Казакъ кызы» романы буенча). Айсылу Сабирҗанова, Сарман районы Карашай-Саклау урта мәктәбе
• «Колыма хикәяләре» − И. Сәлаховның җан авазы. Алия Шакирова, Түбән Кама районы Түбән Уратма урта мәктәбе
• Гариф Ахуновның «Хәзинә» романында «Хәзинә хуҗалары». Миләүшә Сәмигуллина, Балтач районы Кенә урта мәктәбе
• Кешенең иң олы байлыгы − җир, җирнең иң олы байлыгы − кеше. Илназ Мифтахов, Балык Бистәсе районы Яңа Арыш урта мәктәбе
• Мәрхәмәтле безнең әниләр. Ләйсән Җәләлиева, Әтнә районы Күңгәр урта мәктәбе
• Ана − бөек исем. Г. Алтынбаева, Чүпрәле районы Иске Шәйморза урта мәктәбе

Төзүчеләрдән

Тел һәм әдәбияттан үткәрелгән һәр язма имтиханның төп максаты — укучыларның әдәбият белемен, язма сөйләм телен үзләштерү дәрәҗәсен, үз фикерләрен ачык һәм аңлаешлы итеп яза белүен, шәхес буларак җәмгыятькә, халыкка, мәдәнйятка һәм әдәбиятка мөнәсәбәтен, әсәрләрне анализлый белүен бәяләү.

Иҗади эшләрнең кыйммәте, бер яктан, укучыларның әдәби, мәдәни, тарихи чыганакларны яхшы белүендә булса, икенче яктан, мөстәкыйль фикер йөртүе, язу стиле, тел байлыгы, фикерен нигезле һәм дәлилле итеп әдәби чаралар аша бирә белүендә.

Язма эшләрдә шулай ук укучыларның шәхес буларак формалашуы, рухи байлыгы, җәмгыятьтә үз урынын табарга тырышуы, туган теленә, милләтенә, халыкның үткәне һәм киләчәгенә, аның гореф-гадәтләренә, милли традицияләренә булган мөнәсәбәте, гражданлык позициясе, гомуми кешелек кыйммәтләрен аңлый белүе чагылырга тиеш.

Язма эшләрне башкарганда укучыларга берничә таләпне истә тотарга киңәш ителә:

• эчтәлекнең темага туры килүе;
• сайлап алынган теманың төп фикерен ачыклап, куелган сорауларга дәлилле, тулы җавап бирү;
• язучы һәм аның иҗаты турында язганда, аның җәмгыятьтәге урынын, тарихи үсеш шартларын истә тоту;
• һәр әйтелгән фикернең нигезләнүе;
• цитаталардан дөрес һәм урынлы файдалану;
• әдәби әсәрне белү дәрәҗәсен күрсәтү, ләкин күчереп язмау;
• язма эшне башкарганда әдәби фактларны аерым төгәллек белән сайлап алу һәм әдәби-тәнкыйди мәкаләләрдән урынлы файдалана белү;
• җөмләләрне грамматик яктан дөрес төзү;
• язма эшнең һәр өлешендә фикер бәйләнешен саклау;
• язма эшне дөрес, камил әдәби телдә язу.

Имтихан эшләрен бәяләгәндә укучыларның сайлаган тема буенча мөстәкыйль фикер йөртүләре зур әһәмияткә ия.

Җыентыкка Татарстан Республикасы мәктәпләре чыгарылыш сыйныф укучыларының соңгы ике елда имтиханда язган сочинениеләренең кайберләре тупланды.

Бер үк тема буенча язылган сочинениеләр укучыларның фикер аерымлыгы белән генә түгел, төрле әдипләрнең иҗатын анализлау белән дә үзенчәлекле.

Укучыларның язма эшләре үзгәртүсез бирелә.

Чыгарылыш сыйныф укучыларының имтиханда язган сочинениеләре.− Казань: РИЦ «Школа», 2003.− 296 с.

В данном сборнике - экзаменационные сочинения выпускников школ на татарском языке.