Суббота, 11.05.2024, 11:56:37   Приветствую Вас, Гость · RSS
Меню сайта
Разделы дневника
Конкурсы [2]
Разное [2]
Юмор [11]
Шигырьләр [18]
Хикәяләр [45]
Книга о воспитании [11]
Каюм Насыри
Татарские народные сказки о животных [39]
Татарские народные волшебные сказки [37]
Татар халык әкиятләре [54]
Татар халык легендалары [37]
Татар халык мифлары [28]
Мәкальләр һәм әйтемнәр [193]
Татар халык иҗаты
Риваятьләр [258]
Татар халык иҗаты
Татар халык табышмаклары [29]
Наш опрос
Оцените мой сайт
Всего ответов: 6524
Посетители
Онлайн всего: 1
Гостей: 1
Пользователей: 0
 Дневник
Главная » 2011 » Август » 9 » КАСМАК БАТЫР
КАСМАК БАТЫР
22:36:26
Ата-бабаларыбыздан ишетеп калганыбыз: үткән заманда Тубылда, Искәр йортында, Әхмәтгәрәй дигән хан үткән икән. Аның заманында Искәр йортының шәйхелисламы вафат булып, Әхмәтгәрәй хан Бохара шәһәренең ханына кеше җибәреп сораган: «Безләргә бер өлкән шәйхелислам җибәрегез»,— дип. Моның соңында Бохара ханы Үргәнеч ханына намә белән кеше җибәргән, ди, боерып: «Искәр йортына бер шәйхелислам җибәрәсез!»— дип. Шул вакытта Үргәнечнең ханы Алагул дигән кемсә икән. Алагул хан шул шәйхелисламга илтимас иткән : «Искәр йортына иңәсез»,— дип. Шәйхелислам кабул иткән. Моның соңында шул Алагул ханның олы вәзире Муса мулла дигән кеше икән, шул Муса мулланың тугыз улы бар икән, олы улының исеме Якуп мулла дигән кемсә икән, яхшы хәтме көтеб кылган кеше икән. Шул шәйхелислам Муса мулладан улы Якуп мулланы сораган, Искәр йортына бергә барырга. Муса мулла һәм разый булып рөхсәт биргән. Моның соңында шул шәйхелислам Якуп мулла белән, ахуны, морзасы, хезмәткәрләре белән Бохараи шәрифкә барганнар, биш йөз кеше белән. Бохараның ханы Әбү Ләйс дигән кемсә икән. Шәйхелисламны, Якуп мулланы бик хөрмәт кылып, берничә көннән соң Бохараның ханы тагы бер анча галим кешеләр кушып, болар, бер мең кеше булып, Искәр йортына бардылар.

Әхмәтгәрәй хан Шәйхелисламны, Якуп мулла һәм бүтән Муллаларны бик хөрмәт кылып һәркайсысына бер урын тәин кылды. Шәйхелисламның исеме Ширбәт шәех [иде].

Моннан соң икенче елны Әхмәтгәрәй хан вафат булган, урынына Күчем хан ханлыкка утырган. Ширбәт шәех белән бергә иңгән Муса вәзирнең улы Якуп мулла шул ук Иртеш суының буенда Саргач волосында Ишем суының тамагында урын кылып торырга килгән. Балаларны укытып, халыкка дин өйрәтергә Ишем тамагында өй кылган.

Анда торып гомер кичергән. Якуп мулланың улы Юныс мулла икән, Юныс мулланың тагы бер улы, янә Якуп мулла дип атаганнар, аның улы Абдулла икән, аның улы Салар Суфый икән, аның улы Касмак икән. Касмак заманында Мәскәүдән Ярмак килеп, Себерне алган, яусыз, сугышсыз. Күчем хан Иртеш суының башына берничә җәмәгатьләре белән качып киткән. Касмак вә һәм калган җәмәгатьләр Мәскәүнең Ак патшасын сөеп, Күчем ханны кумый, верный подданный булып, монда йорт кылып калганнар.

Ул вакытта монда патша хәзрәтенең гаскәри кешесе аз икән. Казакълар вә һәм калмыклар дигән халыклар иңеп, яу кылып, яшь ул-кызны улҗа кылып алып китәләр икән. Касмак бик батыр, куәтле кылыч оргучы, найза тотучы, ук атучы кеше икән, ди; вә һәм ул заманда үзгә авылларда, ягъни йортларда һәм бик батыр кешеләр бар икән, ди. Касмак шул кешеләрне башлап, ул-кызны улҗа кылырга килгән калмыклар белән казахларны яулашып, кырып кайтара икән. Ул заманның Мәскәүнең патшасы Касмакка кылыч, ат биреп җал акча биргән. Патшаның бер күн указы һәм бар иде, дип әйтәләр. Касмакның бертума ир карындашы һәм бар икән, ди, исемен Исәнмәт дип әйтәләр. Исәнмәт һәм бик батыр пәһлеван куәтле кеше икән, ди. Картлар әйтәләр: «Бер көн Иртеш суыннан агып килеп, бер өлкән тет агачы кырда яткан икән. Муллалар: «Безгә бер тамаша күрсәт?»— дигәндә, Исәнмәт кырга чыкты, шул тет агачын күтәреп әйләндереп салды.

Касмак заманында бер көн хәбәр килгән: «Ишем суы буйлап калмыкның түрәсе мең кеше белән килә»,— дип. Касмак тизлек белән Иртешнең үр ягыннан вә һәм Ык ягындагы адәмнәрдән, батыр кешеләрдән, яшь егетләрдән җыеп, өч йөз илле кеше булып, калмык түрәсенең мең кешесенә отыры киттеләр.

Ул вакытта чүлдә аслан җәмәгать юк икән. Урыс җәмәгате һәм күп соң килеп, аз-аз вакытта һәр бер җирдә йорт кылганнар.

Касмак, өч йөз илле кеше белән, калмыкның мең кешесен Вәкиләү ыслабуда булган җирдә очраткан, шул җирдә сугыш кылганнар, кылыч, найза, ук белән. Кояш яңа чыккан вакытта очрашканнар, ахыры бишин вакыткача , көн ярымнан соңрак, калмыкларны җиңеп, кире сөргәннәр. Калмык түрәсе качкан.

Касмак калмык түрәсенең унсигез яшьлек бер хуп җәмаллы кызын улҗа кылып тотып алган да, үзенең яулыгын кызның муенына салып, вә һәм бер укны кызның башына ташлап, үзенең бертума агасы Исәнмәтне алып килеп, кызны янында калдырган. Агасына әйткән: «Мин килгәнче бу кызны сакла!»— дип. Аннан соң Касмак үзе калмыкның түрәсен куып киткән. Ишем тора салынган җирдә җитеп, калмыкның түрәсен үтергән. Калган калмыклар качып киткәннәр. Шул җирдән Касмак кире кайткан.

Исәнмәт кызны саклап калган иде. Калмык түрәсенең улы кырык нүгәре белән Ишем суын кичеп, ау аулап киткәннәр икән. Ау аулап, сәел кылып, Ишем суын кичкәндә, үз гаскәренең бик кырылганын күрделәр. Үлгәне үлгән, калганы качып киткән. Калмык түрәсенең улы күрде: үзенең бертума кыз карындашын бер мөселман саклап тора. Кырык кеше Исәнмәтне арага алдылар. Бер Исәнмәт кырык калмык белән сугыш кылды. Утыз бер калмыкны үтерде, тугыз калмык калгач, Исәнмәтнең көче бетте. Ул вакытта Ыек Сиңер йортының Әйтә Булум дигән батыры өйдә булмый, калмыкка барганнардан калган икән. Өйгә килеп барганнарын ишеткәч, аркадан куып килде. Бер Исәнмәтнең тугыз калмык белән сугышканын күрде. Җитеп килеп, кылычын суырып, калмыкның башларын парә-парә кылды. Исәнмәт акылын җыйгач ук үзен үлемнән коткарган [кеше] Әйтә Булум икәнен күрде.

Ул вакытта Касмак һәм кайтып җитеп килде. Бу хәлне күргәч үк Әйтә Булумга әйтте:

— Мал бирер идем, малың бар, бу яхшылыгыңа сине кияү кыламын,— диде, вәгъдә кылды. Кайтып килгәч, Әйтә Булумны кияү кылды. Айбат исемле, җәмаллы кыз карындашы бар икән, аны никах укытып кушты. Калмык түрәсенең кызы өч көн авырып үлде.

Касмакның улы Теләүмәт, Теләүмәтнең улы Конай, аның улы Би кәнә икән. Аның улы — Аитбага, аның улы — Раимбакы. Ошбу Раимбакы мулланың улы мин — Ильяс мулла. Атам Раимбакы мулла йөз яшькә җитеп үлде. Атамнан ишетеп калган сүзләремне яздым.

Шәйхелислам — ислам дине башлыгы.
Намә — хат.
Илтимас итү — үтенү.
Xәтме көтеб кылу — укып бетерү.
Тәин ( тәгаен ) кылу — бирү, билгеләү.
Кумый — «ияреп китми» мәгънәсендә.
Улҗа — хәрби табыш, трофей, әсир.
Найза — сөңге.
Башлап —- баш, җитәкче булып.
Җал — ял, түләү.
Тет — карагайның бер төре.
Отыры — каршы.
Аслан — бөтенләй.
Җәмәгать — биредә: яшәүче халык.
Бишин вакыт — төштән соңгы вакыт.
Хуп (хуб) җәмаллы — гүзәл, чибәр.
Нүгәр — гаскәри иптәш; кияү егете.
Сәел кылу — сәер итү, күңел ачу.
Категория: Риваятьләр | Просмотров: 1357 | Добавил: ilbyak-school | Рейтинг: 5.0/1 |
Всего комментариев: 0
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]
Наверх
Календарь
«  Август 2011  »
ПнВтСрЧтПтСбВс
1234567
891011121314
15161718192021
22232425262728
293031
Форма входа
Поиск
Ссылки
Статистика
Рейтинг@Mail.ru
Rambler's Top100
Copyright © 2006—2024 МСОШ с. Ильбяково.
При полном или частичном использовании материалов сайта ссылка на ilbyak-school.ucoz.ru обязательна.
Сайт управляется системой uCoz