СОЦИАЛЬ ҺӘМ МИЛЛИ ИЗҮГӘ КАРШЫ РИВАЯТЬЛӘР.

Тора авылының башланып китүе шуннан гыйбарәт: Салават Юлаев сугышып яткан вакытта, Тора авылыннан ике километр ераклыкта штаб булган. Шул штабта торган вакытта бер бала табалар. Бу баланы Тора авылы янында бик зур урманда, зур агач эченә яшереп саклыйлар.

СОЦИАЛЬ ҺӘМ МИЛЛИ ИЗҮГӘ КАРШЫ РИВАЯТЬЛӘР.

Мөхәммәтшәриф дигән шәкерт Пугачевка кушыла. Аннан кайткач, мәдрәсә оештырып, үзенә бер төрле тәгълимат тарата. Ул: «Байлар — алланың дошманы, җир — алланыкы»,— дигән.

СОЦИАЛЬ ҺӘМ МИЛЛИ ИЗҮГӘ КАРШЫ РИВАЯТЬЛӘР.

Безнең авылда бик баһадир Рахманкол исемле кеше булган. Аның каян килгәнлеге билгесез. Ул үзе тырыш һәм эшчән булган, ялкауларны бер дә яратмаган, эшләми торган кешеләрне камчы белән кыйнаган. Аеруча алпавытларны җене сөймәгән.

СОЦИАЛЬ ҺӘМ МИЛЛИ ИЗҮГӘ КАРШЫ РИВАЯТЬЛӘР.

Буй елгасының каршы яктагы текә ярында Чишмә авылы урнашкан. Авыл янындагы юл буйлап кайчандыр Пугачев гаскәрләре узган. Якын-тирәдәге Крепостная һәм Яучапкан авылларының исемнәре шул турыда сөйли.

СОЦИАЛЬ ҺӘМ МИЛЛИ ИЗҮГӘ КАРШЫ РИВАЯТЬЛӘР.

Ул болай. Элек бит уку-фәлән булмаган, күп нәрсәләрне буыннан-буынга сөйләп калдырганнар. Бәхтияр Канкаев турында вакыйгалар да шулай килеп җиткән безгә кадәр. Элек аларны һәр кеше баласына сөйләп калдырырга тиеш булган. Минем картәти Фәхретдин миңа сөйләп калдырды инде. Фәхретдиннең агасы — Габдулла, ә Габдулланың атасы Газим аңа сөйләп калдырган була. Газимнең атасы — Илчегол. Илчеголның атасы — Габдулла тагын да. Габдулла Газим картка сөйләп калдырган бу тарихны. Бәхтияр Канкаевның тарихы хакындагы сүзләр шул Габдулла карттан килә инде. Шул сөйләп калдырган.

СОЦИАЛЬ ҺӘМ МИЛЛИ ИЗҮГӘ КАРШЫ РИВАЯТЬЛӘР.

Василий поп, бу якларда чукындырырга йөргәндә, хәзерге көндә Акай күле дип йөртелгән җиргә туктала.

Акай* дигән батыр: «Мин дә чукынам»,— дип, Василий янына килә һәм аны шыпырт кына күлгә батырып үтерә. Аннан соң попның отрядын да кырып бетерәләр. Шунлыктан элек, «Акай күле» дип әйтсәң, штраф сала торган булганнар бу якта.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Бервакыт, Оренбург шәһәренә барганда, Оренбургтан Иж заводына килә торган Котлымбәт Тәвкилевне очратып, Яушев аңа башыннан узганнарын сөйләп биргән. Тәвкилев исә:

— Син берничә авыл халкын үз крестьяннарың итеп тота алмаячаксың. Менә мин Оренбург шәһәрендә командалык итәм, шулай ук хөкүмәтнең зур кешеләре белән эш күрәм. Мин аларны кулымдагы куәтем белән баш идереп, үз крестьяннарым итә алырмын,— дигән. Шушы сөйләшүдән соң, килешеп, Иж елгасы буендагы авылларның язмышын Тәвкилев тәкъдиме буенча хәл иткәннәр.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Яуш морза, Казаннан килеп, Иж елгасы буенда төрле савыт-сабалар белән сату иткән. Иж елгасы буендагы күп авыллар Яушев apкылы Казанга ясакларын җибәреп торган. Әмма Яушев ясакларны Казанга илтеп тапшырган вакытта: «Бу авыллар җирләренең ясакларын түли алмыйлар, минем крестьяннарым булырга риза булалар, ясакларын мин түлим»,— дип түләгән.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Безнең Нухратта болыннар яман зур. Чипча буе болыннары дарственный була безгә. Казанга каршы сугышкан өчен Иван Грозный Мирсәет бабама әйткән: «Солдат буласыңмы, падайт түләсең килмиме?»— дигән. Мирсәет бабам: «Безнең болыннар юк, болын бир»,— дигән.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Патша Иван Грозныйның Казан ханлыгына ясаган походы вакытында руслар ягына татар кешесе — Нигъмәтҗан чыга. Разведчик буларак, ул күп мәртәбәләр татар гаскәрләре урнашкан җирләргә үтеп керә, андагы кеше, корал, саны турында мәгълүматларны рус командованиесенә җиткерә.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Әүвәл заманнарда бу җирләрне Болгардан чыккан Ишембай баба биләп торган. Аның биләмәләре Идел буйларыннан алып Урал тауларына чаклы булган.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Моннан байтак еллар элек миссионер Богослов, үзенең әтрәде белән, Әҗе тирәсендәге мишәр авылларын христианлыкка кертеп йөргән. Ул кайсы авылларда көчләп, үлем белән куркытып, кайсы авылларда хәзинәдән җир-су бирергә вәгъдә кылып максадына ирешә икән.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Нарат-Елганың Мөслим ягындагы кыр капкасыннан алып Мөслим сыртына кадәр җирләр сукаланмаган булган. Халык аны печән чабып файдаланган. Менә бервакыт, җиләкләр пешеп өлгерә башлаган чакта, унике яшьлек бер кыз бала хәзерге таш утыртылган зират турысында җиләк җыеп йөри икән.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Хәерби авылына, чукындыру өчен, өч түрә килгән, имеш. Алар старостага килгәч, арадан бер авыл кешесе: «Сез боларны тоткарлап торыгыз, мин кайтып хәнҗәремне алып килим әле»,— дип, чыгып киткән. Тегеләрнең арасында берсе татарча белгән. Шуннан соң түрәләр чыгып качканнар, имеш.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Татарларны чукындыру вакытында Теләче ягындагы бер авылга исправник килеп, куркыту өчен, авыл тирәли ут яктырган. Бер Ибрай атлы карт бик каты торган, бик каты кычкырышкан. Исправник Ибраһимны баганага бәйләп куйган.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Әүвәл пуплар авылга килеп, көчләп чукындырып йөргәннәр. Шуннан пуплар бабабыз Даудка килгәннәр. Дауд бабай риза булмаган, балта алып кергән дә: «Менә балта, башымны чапсагыз чабыгыз, ләкин чукынмыйм»,— дигән.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Яңа бистә халкы күчүдән элек Пукруфкада* икән. 1773 елда Пугачау елы икән*. Казанда Каратун Ычтапан углы князь Мещерский наместник булып: «Бу халык монда тормасын!»— дип әмер иләгән.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Аксак Каратун дигән әрхәрәй булган. Аның исеме тәварихларда Лука Канашевич языладыр. 1738 нче елда Казанга әрхәрәй булып килгәндер. Бу Аксак Каратун дигән әрхәрәй булгач, казан мөселманнарын чукындырмак ният кылып бу эшкә багыйс әүвәл бу булыпдыр: башта бер сәүдәгәр (фәләннәрнең бабасы дип әйтер иде) Идел буе калмыкларыннан берничә яшь угланнар сатып алып килгән икән. Шуларны ул заманда бер мөәзин (аның һәм исеме хәтеремнән чыкты; әткәй фәләннәрнең бабасы, дип исеме белән сөйләр иде) иман тәлкыйн кылып, мөселман итептер.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Ишбулат мулла үзенен бер углы Габдерәзакны уналты яки унҗиде яшендә хәзерләп чирүгә җибәргәндә, атын иярләгәч, үртен ияренең каешын кискән. Габдерәзак атлангач, ияр кыелып, ат өстеннән егылып төшкән. Аннан соң Габдерәзак тиз үк кесәсеннән каешын, безен алып теккән дә, дәррәү атка атланган.

РУС ДӘҮЛӘТЕНӘ КЕРГӘННӘН СОҢГЫ ЧОРГА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Алла разый булсын Аитов Мөхәммәтҗан хәзрәтләренә, бу көнгә чаклы онытыла язган риваятьләрне үзенең ата-бабаларында ишетелмеш рәвешчә саклап һәм бәгъзесен үзенең мәҗмугасенә язып куймыш икән. Бу хосуста аның берничә статьясы белән файдаланамыз. Бәли, халык арасында күп риваятьләр бар; ләкин халык авызыннан җыю бик читен.