АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Безнең Кетнәгә яу заманнарында килеп утырганнар инде, җиде йөз ничәнче елларда*. Иван Грозный вакытында киленгән монда. Элек Кугунур* килгән дип сөйлиләр иде. Бәрәңгеләр* Кетнәдән соңрак килгәннәр.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Мең сигез йөзенче еллар тирәсендә әлеге Беренче Май районының төньяк өлешендә тоташ кара урманнар булган. Патша егерме биш ел буена хезмәт итеп кайткан солдатларны шундый буш җирләргә күчереп утырта, шул буш җирләрдән урын бүлеп бирә торган булган.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Халык белән гаскәр арасында низагъ чыгуга нинди сәбәп булгандыр, моны һичкем дә белүче юк. Шулай булса да, бу вакыйга кечкенә сәбәпләр аркасында гына булганга охшамый. Чөнки халык өстенә бик куркыныч төстә кораллы атлы гаскәр килү сәясәте билгеле булганнан сон, авылда булган барлык ирләр һәм хатын-кызлар үзләренең, корал кисәкләрен алып, каршындагы тау өстенә менеп, дошманны көтеп торганнар.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

...Фәтхулла бабай, Гали белгәндә, инде карт кеше иде. Ул бөтен авылда бердәнбер суфи-мөрит. Эш эшләми. Аягына иске бер читек, аның өстеннән бик тупас, бер инәдән бәйләнгән оек, шулар өстеннән бик зур һәм бик авыр бер юкә башмак киеп, тупас, үз буеннан да озынрак бер таяк тотып, һәр көнне берәр йортка, шикәрле чәй эзләп китәр иде. Кабул итәр йортны Фәтхулла суфи гадәттә уңышлы сайлый, һәм бер барып кереп чәйгә утырса, йорт иясе аны тиз генә озатырмын дип уйламасын. Ул, ике кат тирләп, уналты чынаяк чәй эчмичә чыгып китми.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Моннан өч йөз еллар элек Минзәлә елгасы буендагы Теләнче авылыннан бу якларга дүрт кеше килеп утырган. Алар Әлмөхәммәт, Сөләйман, Нәдершаһ һәм Исмәгыйль исемле булганнар. Монда килгәч, бу тирәдәге җирләрне үзара бүлешкәннәр.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Сарлы авылы Сарлы суы башында була, аннан күчеп, Ык аръягына Сарлы тамагына якынрак җиргә күчеп утыра. Ул җирне хәзер Зират асты диләр.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Чалманарат авылы исеме авылның төньягында үсеп утырган чалмага охшаган наратлардан алынган, диләр. Буыннан-буынга килгән исәпләр буенча, авылга өч йөз еллар элек нигез салынган.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Хәзерге көннәрдә сабантуе үткәрелә торган мәйданның төньяк-көнбатышында зур гына һәм шактый тирән бер күл булган. Урманнар һәм әрәмәлекләр белән чолганып алынган шул күлнең көньяк яры буена, Чулман суының аръягыннан, хәзерге Әгерҗе районы Салагыш авылы тирәләреннән, чама белән мең алты йөзенче еллар тирәсендә дүрт гаилә килеп, хуҗалык корып урнашканнар.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Актаныш авылы территориясенә кешеләр моннан 300—400 ел элек күчеп утырганнар. Авыл башта хәзерге Норкә урманының көньяк-көнчыгыш өлешенә урнашкан булган. Аның исеме авыл эченнән ага торган Актаныш елгасы исеменнән алынган.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Бирегә башта кырыклап йорт Кама аръягыннан — Бигәнәй тирәләреннән килеп чыкканнар. Бу ике йөз еллар чамасы элек булган. Бу кешеләр бик эре булганнар, башларына зур чалмалар бәйләп йөргәннәр, имеш.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Казан ягында Сәрдәле дигән авыл булган. Бу авылга яу килеп үткәндә, кораллары авылда калган. Авыл халкы бу сугыш коралларын салам эскерте астына яшергән. Икенче яу килеп, атларын салам эскерте янына бәйләгәннәр икән, атлар саламны ашап җимергәч, аннан бик күп сугыш кораллары чыккан.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

1648 елны хәзерге Бәйрәкә авылы урынына элекке Мамадыш өязе Кукмара авылыннан барлыгы унбер хуҗалык килеп урнашалар (шулардан берсе Балыклы авылыннан, берсе Сәрдек авылыннан булган).

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Хуҗиәхмәт, Хуҗиәхмәтнең атасы Әхмәдиша, Әхмәдишаның атасы Мөхәммәди, (Бөкәмәй диләр инде элекке вакытта.) Бөкәмәйнең атасы була Аумәт, Аумәтнең атасы Каумәт. Каумәтнең теге ягында белмим инде. Безнең бу Камайга килгән Каргалы дигән авыл булган икән, Казан ягында.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Түнтәр авылы — Татарстанда Казаннан йөз чакрым артыграк шимальдә зур гына атаклы авыл. Шәҗәрәсендә язылуынча, бу авылның беренче бабалары Янгол угыллары Янгырчы, Кушай, Кушандай, Күркә һәм Үкчи исемле алты туган Түнтәрдән ун чакрым шәрекътә мәшһүр Себер юлы өстендәге Янгол иле авылыннан бу урынга күчеп килеп урнашканнар.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Иван Грозный Казанны алгач, 1586—1590 елларда бер төркем татарлар, хәзерге Киров өлкәсе Бисермән авылыннан урман һәм сулар аша үтеп, Кады елгасының урта агымында удмуртлар яши торган җиргә — иске зират янына килеп урнашалар.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Арбор авылы моннан дүрт йөз еллар чамасы элек, XVI гасыр урталарында барлыкка килгән. Авылга беренче булып күчеп утыручылар Мәмсәдән, Кенәрдән, Бәләбәй өязеннән, Алатырдан булганнар. Алар хәзерге Садыйков Гайнаннар йорты янына утырганнар. Ул — шулар нәселеннән.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Бу авыл Курса суының башында булганга, Курсабаш дип исем биргәннәр. Моннан өч йөз илле — өч йөз җитмеш еллар элек My авылыннан Дәрәкә әби һәм Үрмәкә бабай, балалары белән, бу авылга нигез коралар.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Ашытбаш авылына XVII гасырның икенче яртысында Мәңгәр авылыннан ике бертуган Тимерпулат һәм Акбулак дигән кеше килеп утыралар. Алар килгән чорларда бу урында Уразай дигән чирмеш торган була.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Саба авылына бабайлар Казан янындагы Колык исемле авылдан килеп, Шайтан елга исемле авыл булган урынга килеп утырганнар. Шалашлар корып шунда торганнар. Яз көне су буйлап йомычкалар агып килгәнне күреп, үзләре янында авыллар барлыгын белгәннәр.

АВЫЛ ТАРИХЛАРЫНА КАРАГАН РИВАЯТЬЛӘР.

Бу Кавал күптән килгән монда, алты йөз еллап бардыр. Менә шушыннан чыккан су Казан суына чыга. Дүрт кеше шул суның буе белән киткәннәр. Килә-килә безгә менеп җиткәннәр.