81. БЕРЕНЧЕ БӘЕТ

Җиде байның җиде кызы, җидесе дә бер манир;
Илебездән чыккан чакта хәер бирдек бер талир.

Җиде байның җиде кызы кигән плюш түбәтәй,
Кара урманнан чыккан чакта иярттеләр пүнәтәй.

Җиде байның җиде кызы, җиде төндә тудык без;
Илебездән чыгып киткәч, кара урманда кундык без.

Өстебезгә-башыбызга егетләрчә киендек,
Мөдәррис: «Улларым»,— дигәч, шөкер, дидек, сөендек.

Под сосной, что в зной и холод не меняет зеленого наряда, стоит домик, похожий на кочку.

Знаете ли вы, сколько в нём народу? Тут тысяча, пожалуй, наберётся.

Дверь в домике с утра до вечера открыта настежь, но едва стемнеет, хозяева запирают её крепко-накрепко, потому что влажная ночная прохлада очень уж не нравится им. Сладко спят муравьишки, пригревшись в мягких своих постельках из сухих листьев, прутиков и соломинок. А утром, едва разулыбается солнце, дверь распахивается снова.

Сегодня в доме пир, шумное веселье — муравьи в кругу друзей правят новоселье.

Все рады празднику — хозяева, лесные, луговые гости — кружатся, прыгают, взявшись за руки, поют.

Вот расселись за большим столом. Угощение богатое — бери, чего душа просит. Вкусные кушанья гости сладким соком запивают.

Всюду яркие цветы рассыпаны — постарались муравьи ради праздника.

Давным-давно, во времена былые все звери — смирные и злые — ходили без хвостов. Ни лошадь, ни корова не могли от мух и комаров назойливых отбиться. И даже белочка — на что уж попрыгунья, и та сидела тихо у дупла.

И вот однажды звери похитрее собрались на совет и порешили: всем носить хвосты. Потом со всех концов сорок собрали и дали им такое поручение:

— Летите над высокими горами, над шумными лесами, над зелёными лугами, над бурной речкой и скликайте всех — больших и малых, хищных и смиренных — и передайте им, как только встанет солнце и над землёй рассеется туман, у дуба старого пусть соберутся звери — всем будут раздавать хвосты.

Взгляни-ка, дружок, что тут нарисовано. Знаешь ли ты, как это называется?

Домики выстроились ровными рядами, как фигурки на шахматной доске, — в каждой клеточке по одному. Хозяева не простые в них — крылатые.

— Крылатые? А как зовут их? Пчёлы?

Да, усердный тот народ — собирает сладкий мёд и готовит светлый воск, что идёт на свечи. Далеко-далеко полетят они с утра. Пчёлам лучше не мешать — у малышек жало поострей кинжала!

У одной Зайчихи был маленький ушастый Зайчонок. Мама очень любила своего Зайчонка. Однажды принесла Зайчиха новые валенки и говорит:

— Вот тебе, сынок, обувка, чтобы ножки не зябли.

Обрадовался Зайчонок, надел валенки и ну бегать и кувыркаться. Только скоро надоели Зайчонку валенки. Снял он их, а чтоб мама не велела надеть, — спрятал подальше.

Зайчиха разыскала валенки и надела на Зайчонка. Он опять снял. И так несколько раз. Мать наденет, Зайчонок снимет, мать наденет, Зайчонок снимет. Бегает разутый по снегу и по льду. День бегал, другой, а на третий день захромал и говорит матери:

— Мама, мама, ноги сильно болят.

Бер соры куянның үзе төсле үк зур колаклы, бик иркә, бик кадерле бер кызы булган. Ул аны бик ярата икән.

Көннәрдән бер көнне Куян иркә кызына өр-яңа киез итекләр алып кайтып биргән.

— Мә, бәбкәм, аякларың туңмасын, сызламасын, — дигән.

Кызы бу бүләкне бик шатланып алган. Әнисенә рәхмәтләр укыган. Хәзер инде ул, яңа киез итекләрне киеп, рәхәтләнеп йөри икән. Ләкин Куян кызы җылы итекләргә өйрәнмәгән булган, ул алардан бик тиз туйган, салып ташлаган. Әнием тапмасын дип, аларны яшереп куйган. Әнисе аларны эзләп табып, баласына кигезә, ә ул салып ташлый икән. Әнисе кигезә, ул салган, әнисе тагын кигезгән, ә ул тагын салып ташлаган. Кар өстеннән дә, боз өстеннән дә яланаяк йөгерә икән.

Посреди широких зеленых лугов разлилось небольшое озеро. У берегов его растут камыши и осока. Охотники редко заходят туда, и озеро всегда спокойно, как гладкое зеркало.

На этом озере жили Белая Лебедь и Серая Гусыня. Жили они дружно, ловили рыбу, пили чистую, прозрачную воду. И были у них птенцы — Гусенок и Лебеденок.

Однажды в жаркий летний день Белая Лебедь и Серая Гусыня выплыли на середину озера погулять. Гусыня и говорит:

— Что мне делать с моим непослушным сыном? Ничего есть не хочет. Только воду пьет — не перестает.

В самом деле, чем только ни угощала Серая Гусыня своего Гусенка: и рыбками, и зелеными лягушками, и вкусными раками, Гусенок и смотреть ни на что не хочет. Кушать — для Гусенка самое трудное дело, просто мученье.

А Лебеденок — тот сам кушает с ложки. Как только мама позовет его, бежит к столу. Что дадут — все съест. И спать ложится вовремя. И на озере играет сколько надо. Потому и растет здоровым и крепким.

Очы-кырые күренмәгән болын уртасында зур бер күл булган. Тирәләре аның яшел кыяклар, шаулап торган камышлар белән капланган булган.

Бу күл буена кеше аягы бер дә басмаган, ул тирәләрдә аучыларның мылтыклары да шартламаган.

Шул тыныч күлдә Аккош белән Каз яшәгәннәр. Балык ашаганнар, су эчкәннәр, йомырка салганнар, бала чыгарганнар.

Җәйнең матур бер көнендә бу ике күрше үзләренең балалары турында сөйләшкәннәр.

Киек Каз әйткән:

— Улым ашны аз ашый, суны гына күп эчә! — дигән. Аккош әйткән:

— Минем балам бик яхшы ашый, зур үсә, — дигән.

Жили у бабушки два петуха: один белый, другой черный. Очень любила бабушка обоих петухов. Только были они большие забияки — всегда дрались.

Начнет бабушка петухов кормить, Белый кричит: «Почему мне мало корму?». А Черный вторит: «Зачем клюешь мое зерно?». И готова драка.

Однажды бабушка вышла во двор, смотрит: петухи дерутся. «Что мне с ними делать?» — подумала она. Пожурила драчунов, прикрикнула на них. Петухи притихли, а как только бабушка ушла, опять накинулись друг на друга. Только перья летят. Устали драться, пошли жаловаться бабушке.

Бер әбинең ике әтәче булган. Бу әтәчләрнең берсе ак, берсе кара икән. Ул аларның икесен дә бертигез ярата икән. Әтәчләр күп вакытларын сугышып үткәрәләр, сугышырга тотынсалар, канга батып бетәләр икән.

Ак әтәчне әби Чукмар дип, карасын Тукмар дип атаган. Чукмар чукырга бик оста, ә Тукмар бик оста тукмый икән.

Әби ашатырга тотынса: «Җимне миңа әзрәк бирдең», «Ник минем өлешемә кердең?» — дип кычкырыша башлыйлар икән әтәчләр. Әйтешеп-әйтешеп кенә калмыйлар, шунда ук сугыша да башлыйлар икән. Чукмары канга батырганчы чукырга, Тукмары күгәрткәнче тукмарга тотына икән.

Жили у мальчика беленький кролик и пушистый серый котенок. Жили они дружно. Кролик грыз морковку, а котенок лакал молоко.

Котенок был храбрый, ничего не боялся. Мальчик назвал его — Небояка. Кролик был трусливый и всего-всего боялся, поэтому мальчик назвал его — Бояка.

Бер баланың ап-ак куяны белән бик матур песие булган. Алар үзара бик тату яшәгәннәр. Куян, кетер-кетер итеп, агач кайрысы кимергән, ә песи, чепер-чепер итеп, сөт эчкән.

Песи бернәрсәдән дә курыкмый икән, аңа теге бала «Бикбатыр» дип исем кушкан. Куян, дер-дер килеп, бар әйбердән дә шүрли, аны ул «Биккуркак» дип атаган.

Биккуркак беркөнне стенада коточкыч әйбер күргән: колаклары бик озын, мыеклары селкенеп тора, ә үзе бик килбәтсез икән. Куркуыннан Куян нишләргә дә белмәгән, баскан урыныннан кузгала да алмаган. Ярый әле Бикбатыр килеп җиткән һәм Биккуркакка бераз көч кергән: «Әй юләр, юләр, — дигән Бикбатыр, — үз шәүләңнән үзең куркып торасың ич», — дигән. Биккуркактан көлгән. «Ярый әле син килдең, Бикбатыр, куркуымнан үлгән булыр идем», — дигән Куян.

Далеко-далеко, отсюда не видно, рос густой, дремучий лес. Жили в том лесу злые волки, хитрые лисицы, трусливые зайцы да ядовитые змеи.

Среди лесных обитателей жили два Филина с птенцами. Перья у них были как у курицы-пеструшки, а головы — как у кошки, глаза большущие, большущие. Днем Филины ничего не видели. Охотились они по ночам.

Лишь только ночь опустится на землю, замолкнут птицы, звери попрячутся в норы — по лесу раздаются крики: то будто кошка мяукает, то будто ребенок плачет. Звери тогда поднимают морды, птицы клювы и говорят:

— Это Филины вышли на охоту, спать не дают.

Зәп-зәңгәр күк итәгенә барып тоташкан, очы-кырые күренмәгән бер кара урман бар. Ул урманда яшел киемле агачлар гөрләп үсәләр, тәмле-тәмле җиләкләр кызарып пешәләр. Анда ерткыч бүреләр, хәйләкәр төлкеләр, куркак куяннар, агулы еланнар яшиләр.

Усал ерткычлар, сайраучы кошлар белән бергә бу урманда ике ябалак та тора. Төскә алар тавык төсле матур, ә башлары аларның песи башына бик охшый. Күзләре коточкыч зур булсалар да, көндезләрен күрмиләр, шуңа күрә алар ауга да төннәрен генә йөриләр.

Кичләрен кошлар сайраудан тынгач, ерткычлар йоклагач, урман эчен мәче мыраулаган, бала елаган тавышлар каплап ала. Бу тавышка кошлар томшыкларын, ерткычлар борыннарын күтәреп йокыдан уяналар: «Рәхәтләнеп йокларга да ирек бирмиләр!» — дип, ябалаклардан зарланалар.

Смастерили ребята из маленьких дощечек скворечницу и укрепили ее на верхушке высокого шеста. На другой же день прилетели весенние гости — Скворцы. Обрадовались они новому домику и радостно защебетали веселую, весеннюю песенку.

За оконным карнизом против домика Скворцов жил Старый Воробей. Он поселился тут несколько лет назад. Когда наступали холода, он никуда не улетал, здесь он и зимовал.

Старого Воробья не слишком обрадовал прилет новых гостей.

«Конечно, хорошо, — ворчал он, что соседи есть, одному скучно. Да только скворцы — очень беспокойный народ. От их песен оглохнуть можно. И не поспишь никогда как следует. Они и не думают, что, кроме них, есть другие птицы на свете.

Тәрәзәгә каршы бер озын колга сузылган, ул колгага нарат такталардан эшләнгән оя куелган. Әле кичә генә балалар ул ояны ашыга-ашыга эшләп бетерделәр, ә бүген инде анда яз кунаклары — сыерчыклар килделәр. Ояның эчен-тышын җентекләп карадылар, бик ошаттылар. Аны ясаучыларга рәхмәт укыдылар, матур итеп сайрап куйдылар.

Сыерчык оясына каршы тәрәзә башында бер карт Чыпчык утыра, ничә еллардан бирле инде ул шунда тора. Салам-солымнарны, йон-мамыкларны җыеп, оя ясаган. Салкыннар килгәч тә, җылы якларга очмаган, шул ояда кышлаган ул Чыпчык.

Яңа кунакларны Чыпчык нишләптер кәефсез каршы алды, «күңелсез иде, күршеләр булды» дип, үзе эченнән бераз шатланды. «Сайраулары белән колакны тондырып бетерерләр, рәхәтләнеп йокларга да ирек бирмәсләр, туктагыз дисәң дә, туктамаслар, күрше димәсләр», — дип уйланды.