Кыш буе әбисе тәрәзә кырыннан китмәде. Озаграк авырган чакта Ләйлә дә, шулай тәрәзә тупсасына утырып, урамны күзәтергә ярата. Әмма әбисенең шәһәр тормышында исе юк бугай, аның карашы еракка, бик еракка – офыкка төбәлгән, ә йөзе – шундый да моңсу.

– Нәрсә бар соң анда, әбием? – дип сорады беркөн Ләйлә, бик тә зур сер ачасы килеп.

– Авылым! – диде әбисе, авыр сулап.

Кызчык аяк очларына басып караса да, әбисенең авылын тапмады.

...Эшем төшеп, үзебезнең Лениногорскидан нефтьчеләр башкаласы Әлмәткә барып кайтыйм дип чыкканыем мин бу сәфәргә.

Ә авылда машина, машина!.. Тыз да быз гына чабалар. Кая чапканнарын, кая шулай ашыкканнарын да белмиләр бугай. Олы юлга чыгуыма ук, төрле иномаркалар мине дә чаж да чож уза башладылар. Узсалар соң инде! Барыр җирем ерак түгел. Миңа, пенсионерга, кая ашыгырга диген. Трассага чыгып басу белән, аяк терәп, юлның иң-иң уң ягын билим дә үз көемә илле-алтмыш чакрымны тотам. Гәрчә кайчакларны минем «Жигули» да дилбегәне бушата төшүне, аны үз иркенә куюны сораса да, «дилбегәне бушата төшсәң», сәгатенә йөз егерме-йөз утыз белән уйнаклап алуны бик килештерә ул. Әмма күрәм: мине космик тизлекләр белән узып киткән иномаркалар, Әлмәт юлының катлаулы бер чатына җитәрәк кинәттән тизлекләрен киметеп, хәтта табан асларыннан очкыннар чыгарып, тормоз сала-сала, бер төшне кискен рәвештә әйләнеп узалар.

Яңа ишеткән җырны көйли-көйли Назлыгөл бакчага керде. Беренче сентябрьдә чәчәкләрен өзеп алган түтәл мескенләнеп калган. Бары кояш төсле кызгылт сары чәчәкләр генә балкып, томырап кызга карап торалар. Түтәл тулы кояш! Елмаялар! Көз килгәнен сизмиләр, һаман чәчәк аталар! Исемнәре дә сәер — пәйгамбәр тырнагы!

— Нигә алай дигәннәр ? — дип кызыксынган иде Назлыгөл.

— Орлыклары өлгергәч, кисеп алган тырнак кебек дугаланып торалар, — диде әнисе.

— Ә пәйгамбәр кем?

— Пәйгамбәр... ни... ул... башкаларга яхшылык эшли торган изге кеше.

— Әкияттәме?

— Түгел. Алар булганнар... Элекке заманнарда.

Борын-борын заманда ук түгел, безнең көннәрдә генә Җир шарының бик матур бер җирендә бар ягын да җилләр җилләтеп, яңгырлар юып, кояшның да нурлары турыдан-туры төшеп, яндырып-көйдереп тора торган тау булган. Әлеге тауда үләннәр кыска гына буйлы, чәчәкләр дә бик зәгыйфь кенә икән. Чөнки гел исеп торган җилләргә, бәреп яуган яңгырга түзү авыр булган.

Менә шул тау итәгенә беркөнне җилләр белән бер орлык очып килгән. Орлык үләннәр арасында бер урын тапкан да шунда калган. Шул минутта ук шифалы җылы яңгыр яуган , кояш чыгып, рәхимле нурлары белән җирне җылыткан, орлык тишелеп чыккан. Көн үскән, төн үскән һәм бик матур бер Чәчәк кыз булып җитешкән. Ләкин Чәчәк ялгызы икән. Ул бик ямансулаган, таңны да берьялгызы каршылаган. Кояшның иртәнге алсу нурларында да бер-үзе генә коенган, шәфәкъ нурларында да үзе генә кызарып утырган. Усал җилләр чыкканда аның күбәләк канатыдай юка нәфис таҗларын өзәрдәй булып йолыккалый икән. Андый минутларда Чәчәк кызга бигрәк тә авыр була. Шулай итеп, көн артыннан көн үткән, Чәчәк һаман ялгызы, ди.

Ял көнендә Наил Кар бабай ясарга булды. Күптән уйлап йөри иде инде. Ул Кар бабай ясыйм дигәндә генә йә чатлама суык була, йә өйдә берәр эш килеп чыга да, әнисе эш куша. Менә, ниһаять, бүген теләк, хыял һәм мөмкинлекнең тормышка ашкан чагы.

Ул йокысын туйдырып урамга чыкканда, көн инде тәмам яктырып беткән, саран гына булса да, нурларын сибеп кояш та елмая. Суык кичәге кебек бит очларын, колакларны нык чеметми. Салкын кыш артка чигенеп бара. Яз инде Наилләр яшәгән шәһәр янындагы тау артында гына. Озакламый килеп тә җитәр. Көн артыннан көн үтә тора. Менә шушы Наилнең аяк астындагы кардан да, әле караеп утырган агачлардан да яз исе килгән кебек. Кыш ба- байның көннәре санаулы гына калды.

– Әни! Диана бүген миңа кызыл каләм рисовать не дала. Вот син миңа купи карандаши, и мин аңа тоже бирмим! Мин аның белән больше уйнамыйм! – ди чын-чынлап ачуланып дүрт яшьлек Диләрә.

Әнисе сабыр гына тыңлап тора да, кызының бөдрә чәчләреннән сыйпый-сыйпый:

– Кызым, алай ярамый! Ул бит синең иптәш кызың. Дуслар белән тату гына уйнарга кирәк! – ди.

– Наилә, урамга чыгасыңмы? – дип сорады Айгөл дус кызыннан.

Наилә үзләренең ишек төбендә мәче баласы белән уйнап утыра иде.

– Чыгыйммы икән? – диде ул мәчесенең колагына өреп.

Тегесе «юк, юк!» дигән шикелле баш чайкады. Колакларына өрсәң, алар гел шулай баш чайкый.

Наилә кычкырып көлеп җибәрде. Аннары мәче баласын җиргә ташлады да:

– Әнидән сорыйм әле башта, – дип өйләренә кереп китте.

Бакый кадак кагарга ярата. Кулына чүкеч-кадак эләктеме, коймага да кага, өй стенасына да, сарай почмагына да кага.

Тик шунысы яман: кадак урынына чүкеч еш кына малайның үз бармагына китереп суга. Үзәге өзелеп авыртса да, еламый Бакый. Тешен кысып түзә.

— Тырнагың тагын кара көеп чыккан бит, малай актыгы, — дип битәрли әтисе. — Тотынма, дип, ничә әйттем. Кадак җене кагылган, ахрысы, сиңа.

Ишек ачылгач, чормадагы һәрнәрсә кинәт сискәнеп куйды. Караңгыга күптән ияләшсәләр дә, ишек артында калган яктылыкны, сихри, гүзәл дөньяны барыбер бик тә, бик тә сагыналар иде. Ишек юкка гына ачылмады, әлбәттә. Ул сирәк ачыла, һәм аны, гадәттә Хуҗа үзе ача. Димәк, аңа нидер кирәк. Димәк, чормадагыларның кайсыдыр тоткынлыктан котыла, якты дөньяга, кешеләр арасына чыгып китә. Тик кайчагында Хуҗа берни алмый, киресенчә, калдырып кына китә. Ул көнне чоландагылар яңа кунакның моң-зарын тыңлыйлар, бераз дөнья хәлләре, йорттагы яңалыклар белән танышалар.

Бу юлы Хуҗаның куллары буш иде. Тузан эчендә саф һавага тилмереп яткан әйберләрнең һәркайсы өметләнеп, дәртләнеп куйды.

Ул Җирне бик сагынган иде. Очрашуны зур түземсезлек белән көтте, аңа алдан ук ныклап әзерләнде. Нинди генә буяулар ясамады ул! Быел гына уйлап тапкан яңа буявы бигрәк тә матур иде. Аны кулына алып, карап-сокланып туялмады. «Иң яраткан агачым – Миләшемә бүләк итәрмен», — дип хыялланды. Кан төсендәге комач кызыл тәлгәшләр кебек янып торган яфраклар... Искиткеч гүзәл күренеш булачак бу! Сагынудан сабыры беткән Көз буяуларын күтәреп Җиргә төшәргә әллә ничә тапкыр омтылса да, Бөек Акыл иясе — Хуҗа — аны туктатты:

— Ашыкма, сабыр ит. Әле иртә.

Хыялый Көз яшел итәкләрен җилфердәтә-җилфердәтә, күбәләкләр белән куышып, аллы-гөлле чәчәкләр белән уйнап-биеп йөгергән Җәй кызына кызыгып-көнләшеп карап торды.

Сеңлем яши торган авыл бездән өч чакрым ераклыкта. Ике арада зур терлекчелек комплексы булганга, вахта автобуслары йөри-йөрүен, тик мин җәяү барам. Табигать матурлыгына сокланып, аның белән сөйләшеп-серләшеп атлауга ни җитә!

Урамда көз. Ноябрь урталары. Күңелем белән бик боек кеше булмасам да, табигатьнең әнә шундый елак чагын ныграк яратам. Мине егарга тырышып искән җил өстенә карлап-бозлап яуган яңгыр күзләрне йомдыра. Шатлана-азаплана атлыйм. Машина юлыннан да түгел, ферма эшчеләре салган сукмактан, сөрелгән басу аша.

Мондый көндә нинди «нужаң» калган диярсез. Улы өйләнә сеңлемнең. «Каладан олы апа да кайта, бергәләп киңәшер идек», дип чакырдылар. «Киңәшле эш таркалмас» дигән борынгылар, менә шундый чакта бер-береңә якын булу кирәк тә инде…

Үзләре турысыннан үткәндә ерактан тепловоз кычкыртканын ишеткән саен ул, карарга дип, тәрәзәгә каплана, ләкин, никадәр генә инәлеп карамасын, поезд үзе күренми. Бары тик аның артыннан калган аксыл төтен генә һавада бераз эленеп тора да эреп, юкка чыга иде.

Поезд карарга барыйк дип күпме ялынды инде ул әбисенә. Тик әбисе әле аякларым сызлый, әле вакытым юк, әле башым авырта дип, сәяхәтне һаман кичектерә килде, Ә Нәсимнең күрәсе килә шул поездны, бик күрәсе килә...

Ул август аеның караңгы бер төнендә Зарифулла агайларның Сабан туе алдыннан гына бетереп кергән өйләренең идән астында дөньяга килде. Башка туганнары булмаганмы, әллә туу белән үлеп беткәннәрме — ул гаиләләренең бердәнбер сөеклесе иде. Табигать, әллә шаяртып, әллә сөйкемлелеге арта төшсен дип микән, аның сул тәпиен ак төстә яралткан иде. Менә шул тәпиенә карап, әтисе Чичи белән әнисе Чичия улларына Актәпи дип исем бирделәр.

Равилнең әтисе язын-көзен тракторда, ә җәй көннәрендә комбайнда эшли. Әнисе — сыер савуда, һәр икесе эштән өйгә кайтып кермиләр диярлек. Равилнең кайвакыт, бигрәк тә җәйләрен, әтисен атналар буена күрмәгән көннәре дә була. Би-ик сагына ул әтисен андый чакларда. Шуңа күрә, бабасына ияреп, ындыр табагына юнәлә. Ә ындыр табагында әтисе комбайныннан машинасы белән ашлык ташучы Мөдәррис абыйларының кырдан кайтканын көтеп алалар.

Зөфәр урамга чыкканда, күрше капка төбендә ике әби утыралар иде. Туп-туры шулар янына атлады: — Исәнме, Хәмдия әби! Күрешергә ике кулын сузгач, күрше карчыгы башта аптырап калды, соңыннан:

— Бәрәкалла! Зөфәр улым, синме бу? — дип, аның нәни бармакларын учына кысты.

— Исәнме, Мөшәррәфә әби! Аңа да ике кулын бирде.

Бүген якшәмбе. Егыл, карда ауна, түшең белән шуыш — беркем берни әйтәчәк түгел. Син ирекле. Моңа кадәр дөньяга килгән һәм киләчәк теләсә кайсы бөҗәк, кош, җәнлек белән чагыштырганда да иреклерәк, аклыгыннан күзләр камашырлык кырлар иркенә чыккач, син алар белән туган-тумача да кода-кодача.

Якшәмбе көнне атна уртасында туйдыра алмаган йокының үчен алганмын. Уянып китсәм, сәгать тугызынчы ярты. Мәктәп балаларына ял булгач та, әнкәй белән әткәйгә бу кагылмый. Аларның берсе тракторын ремонтлый, икенчесе иртәнге савымнан кайтып җитмәгән. Өйдә берүзем. Миңа рәхәт — эне-сеңелләр елап теңкәгә тими, боргычлап торырга абый да юк — Төньяк флотта хезмәт итә, айсберглар арасында йөзәбез, дип яза. Исе киткән икән шул айсбергка, әйтерсең үзебездә боз күрмәгән.

Бүген кызыбызга дүрт яшь тула. Әнисе белән без иртәдән алып кухняда кайнашабыз. Ул пешерә, ә мин өстәлгә тезә торам. Кичкә таба кунаклар — кызымның иптәшләре киләчәк.

Башка елларны: «Кечкенә әле, үсә төшкәч үткәрербез туган көнен»,— дип йөргән идек. Беркөн үзен Гөлнараларга чакырдылар. Аннан чыккач:

— Без Гөлнараларга кердек. Аның туган көне булды. Әти-и,— диде ул бераз суза төшеп,— минекен кайчан үткәрәбез? Үткәрик әле, әти, ә!

Һоп! Явызлыгы белән аты чыккан Майлы күз койма башында гамьсез генә чыркылдашып утырган чәүкәләр өстенә атылды. Кошларның берсе егылып төште, калганнары дәррәү очып киттеләр. Майлы күз корбанына кабат ташланмакчы иде, Маһирә апа:

— Прес! — дип кычкырып өлгерде.

Мәче кош итеннән авыз итеп булмасына ышанды, ахры, туп кебек, койманың икенче ягына сикерде һәм, күрше йортның түбәсенә менеп, үзен куркытучының киткәнен көтә башлады.

Нәниләргә укыр өчен әкият. Сәүбанова Сәмига (Бәдретдинова Сәмига Әһелтдин кызы).

Маленький олененок. Сказка воспитывает в душе ребёнка чувства доброты и сопереживания и учит ценить дружбу. Для чтения взрослыми детям.

Язучы Фоат Садриев - һәр авылда, мәдәният учакларында, мәктәпләрдә бик көтеп алынган кунак. Азнакай районының татар теле укытучылары һәм үзебезнең мәктәп коллективы күренекле язучы белән очрашуны оештырырга күптән хыялланып йөрде.